آنچه خواهید خواند:
ایمنی در محیط آزمایشگاه یکی از مهمترین اصول کار حرفهای در حوزه علوم پزشکی است. کوچکترین خطا در نحوه استفاده از تجهیزات یا تماس با نمونهها میتواند منجر به آلودگی، آسیب بدنی یا خطای آزمایش شود. به همین دلیل، تمام کارکنان آزمایشگاه باید با اصول ایمنی و نحوه کار صحیح با دستگاهها آشنا باشند. این راهنما مهمترین نکات ایمنی را به صورت ساده، کاربردی و مطابق با استانداردهای آزمایشگاهی مرور میکند.
اهمیت رعایت ایمنی در آزمایشگاه
ایمنی در آزمایشگاه سه هدف اصلی را دنبال میکند:
- محافظت از کارکنان در برابر نمونههای بیولوژیک و مواد شیمیایی
- جلوگیری از آلودگی عرضی و خطای نتایج
- افزایش طول عمر تجهیزات آزمایشگاهی
- استانداردهای بینالمللی مانند ISO 15189 نیز تأکید ویژهای بر رعایت اصول ایمنی در تمام مراحل نمونهگیری، پردازش و آنالیز دارند.
استفاده صحیح از تجهیزات حفاظت فردی (PPE)
استفاده از وسایل حفاظت فردی نخستین لایه ایمنی در آزمایشگاه است.
موارد ضروری:
1- دستکش نیتریل یا لاتکس
- نیتریل برای کارهای طولانی و مواد حساس مناسبتر است.
2- عینک محافظ
- مخصوصاً هنگام کار با سانتریفیوژ یا مواد خورنده.
3- گان یا روپوش آزمایشگاهی ضد نفوذ
4- ماسک جراحی یا N95
- بسته به نوع آزمایش و خطر ایجاد آئروسل
نکته مهم: دستکش آلوده هرگز نباید با سطوح پاک، کیبورد یا وسایل شخصی تماس پیدا کند.
ایمنی در کار با هود بیولوژیک
هودهای بیولوژیک کلاس I و II برای کنترل آلودگی محیطی و محافظت از نمونه طراحی شدهاند.
اصول ضروری:
- قبل و بعد از کار، سطح هود با الکل 70 درصد یا محلول مناسب ضدعفونی شود.
- دستها و وسایل نباید جریان هوا را مسدود کنند.
- کار با نمونههای ایجادکننده آئروسل (مانند کلنی باکتری) باید فقط داخل هود انجام شود.
- لامپ UV صرفاً در زمان عدم حضور کارکنان روشن باشد.
کالیبراسیون و سرویس دورهای تجهیزات
بهروز بودن تجهیزات یکی از عوامل کلیدی در جلوگیری از خطای آزمایش است.
نکات ایمنی:
- اتوآنالایزر، سانتریفیوژ، هاتپلیت، میکروسکوپ و پیپتها باید طبق دستور کارخانه کالیبره شوند.
- دمای یخچال، فریزر و اینکوباتور روزانه بررسی و ثبت شود.
- در صورت مشاهده صدای غیرعادی در سانتریفیوژ، دستگاه فوراً خاموش و گزارش شود.
- از کابلها و پریزهای استاندارد و دارای محافظ استفاده شود.
بیشتر بدانید: آموزش کالیبراسیون دستگاه بیوشیمی
اصول حمل و جابهجایی نمونههای بیولوژیک
نمونههای خون، ادرار و بافت باید با نهایت دقت منتقل شوند.
- لولهها باید دربدار و مقاوم باشند.
- روی نمونه، اطلاعات بیمار، تاریخ و زمان نمونهگیری درج شود.
- انتقال نمونه بین بخشها در باکس یا سینی مخصوص انجام شود.
- از تکان دادن شدید نمونهها خودداری کنید.
نگهداری و استفاده ایمن از مواد شیمیایی
مواد شیمیایی آزمایشگاهی باید با توجه به دستورالعمل MSDS نگهداری شوند.
نکات ضروری:
- اسیدها و بازها در قفسههای جداگانه قرار بگیرند.
- مواد اشتعالزا در کابینت مقاوم در برابر حریق نگهداری شوند.
- محلولها باید برچسب شامل نام، غلظت، تاریخ تهیه و نام تهیهکننده داشته باشند.
- از مخلوط کردن مواد شیمیایی بدون آگاهی دقیق از واکنش آنها پرهیز شود.
خطرات رایج در آزمایشگاه و نحوه پیشگیری
| خطر | توضیح | راهکار پیشگیری |
|---|---|---|
| آئروسلها | هنگام سانتریفیوژ یا پیپتاژ ایجاد میشوند | استفاده از هود بیولوژیک |
| تماس پوستی | هنگام کار با نمونه یا مواد خورنده | استفاده از دستکش و گان |
| برقگرفتگی | استفاده از پریز غیراستاندارد | چک کردن کابلها و محافظها |
| شکستگی شیشه | لوله، اسلاید، شیشه آلات | استفاده از ظروف مقاوم و دفع صحیح |
دفع اصولی پسماندهای آزمایشگاهی
هر نوع پسماند باید بر اساس نوع خطر دستهبندی و دفع شود.
- سوزن و لانست در Sharps Container
- پسماندهای بیولوژیک در کیسه زرد
- مواد شیمیایی طبق برچسب خطر و دستورالعمل MSDS
- هرگز از روش recapping (گذاشتن درپوش روی سوزن) استفاده نشود
چک لیست ایمنی پایان شیفت
برای جلوگیری از خطاهای روز بعد، این چکلیست ساده پیشنهاد میشود:
- خاموش کردن دستگاههای غیرضروری
- ثبت دمای یخچال، فریزر و انکوباتور
- جمعآوری پسماندهای بیولوژیک
- ضدعفونی سطوح و هود بیولوژیک
- بررسی وضعیت سانتریفیوژ و اتوآنالایزر
- اطمینان از بسته بودن شیرهای آب و گاز
نتیجه گیری
ایمنی در آزمایشگاه مجموعهای از رفتارهای اصولی، تجهیزات صحیح و آموزش مستمر است. رعایت این نکات در استفاده از اتوآنالایزر، سانتریفیوژ، هود بیولوژیک و مواد شیمیایی باعث کاهش خطای تحلیلی و افزایش دقت نتایج آزمایشگاهی میشود. کار در محیط آزمایشگاه بدون رعایت استانداردهای ایمنی، کیفیت خدمات و سلامت کارکنان را بهطور مستقیم تهدید میکند.
سوالات متداول:
1. مهمترین وسیله حفاظت فردی در آزمایشگاه چیست؟
دستکش نیتریل یا لاتکس، چون تماس مستقیم با نمونهها بیشترین خطر را ایجاد میکند.
2. چرا استفاده از هود بیولوژیک ضروری است؟
برای جلوگیری از انتشار آئروسلهای آلوده و کاهش خطر آلودگی نمونه
3. مواد شیمیایی آزمایشگاهی چگونه باید برچسبگذاری شوند؟
نام ماده، غلظت، تاریخ تهیه، تاریخ انقضا و نام شخص تهیهکننده باید درج شود.