آنچه خواهید خواند:
واژه‌ی هماتولوژی (Hematology) از دو بخش “hema” به معنی خون و “logy” به معنی مطالعه تشکیل شده است. بنابراین، هماتولوژی شاخه‌ای از علوم آزمایشگاهی است که به بررسی اجزای خون شامل گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید، پلاکت‌ها و هموگلوبین می‌پردازد. این آزمایش به‌صورت روزمره در تمام آزمایشگاه‌های تشخیص پزشکی انجام می‌شود.
بیشتر بدانید: هماتولوژی چیست و چه فرقی با آنکولوژی دارد؟
آزمایش هماتولوژی شامل چه مواردی است؟
آزمایش هماتولوژی معمولاً شامل مجموعه‌ای از تست‌های مختلف است که در قالب یک گزارش با عنوان CBC (Complete Blood Count) یا همان «شمارش کامل سلول‌های خونی» ارائه می‌شود. مهم‌ترین اجزای آن عبارت‌اند از:
1. RBC (گلبول قرمز)
تعیین تعداد گلبول‌های قرمز خون، که وظیفه حمل اکسیژن به بافت‌ها را دارند. کاهش آن می‌تواند نشان‌دهنده کم‌خونی باشد و افزایش آن در مواردی مانند بیماری‌های ریوی یا کمبود اکسیژن رخ می‌دهد.
2. WBC (گلبول سفید)
این سلول‌ها نقش دفاعی در برابر عفونت‌ها دارند. افزایش WBC معمولاً نشانه عفونت یا التهاب است و کاهش آن می‌تواند با ضعف سیستم ایمنی یا برخی داروها مرتبط باشد.
3. PLT (پلاکت‌ها)
پلاکت‌ها در انعقاد خون نقش دارند. کاهش آن‌ها خطر خونریزی را بالا می‌برد و افزایش غیرطبیعی‌شان می‌تواند خطر لخته شدن خون را زیاد کند.
4. HGB (هموگلوبین)
پروتئینی است که اکسیژن را از ریه‌ها به سلول‌ها می‌رساند. مقدار آن یکی از شاخص‌های مهم تشخیص کم‌خونی است.
5. HCT (هماتوکریت)
نسبت حجم سلول‌های خونی به کل حجم خون را نشان می‌دهد و در ارزیابی کم‌خونی یا دهیدراتاسیون کاربرد دارد.
6. MCV, MCH, MCHC
این سه پارامتر برای بررسی اندازه و محتوای هموگلوبین گلبول‌های قرمز به کار می‌روند و در افتراق انواع کم‌خونی‌ها (مانند فقر آهن یا کمبود ویتامین B12) بسیار مؤثرند.
آزمایش هماتولوژی برای چی میباشد؟
این آزمایش دلایل متنوعی دارد و معمولاً توسط پزشک در شرایط زیر درخواست می‌شود:
- بررسی علائم کم‌خونی (خستگی، رنگ‌پریدگی، تنگی نفس)
- تشخیص یا پیگیری عفونت‌ها و التهابات بدن
- بررسی اختلالات انعقادی یا خون‌ریزی‌های غیرطبیعی
- ارزیابی اثرات داروها یا شیمی‌درمانی بر مغز استخوان
- بررسی وضعیت عمومی سلامت در چکاپ سالیانه
به همین دلیل آزمایش هماتولوژی یکی از پایه‌ای‌ترین تست‌های خونی محسوب می‌شود و تقریباً در تمام نسخه‌های پزشکی دیده می‌شود.
چطور آزمایش هماتولوژی انجام می‌شود؟
برای انجام این تست، تنها چند میلی‌لیتر خون از ورید بازو گرفته و در لوله‌ای حاوی ماده ضدانعقاد (EDTA) جمع‌آوری می‌شود. نمونه سپس توسط دستگاه سل کانتر (Cell Counter) آنالیز می‌شود. این دستگاه با دقت بالا سلول‌های مختلف خون را شمارش کرده و داده‌ها را به‌صورت عددی و نموداری ارائه می‌دهد.
نتایج آزمایش هماتولوژی چه اطلاعاتی می‌دهد؟
نتایج این آزمایش می‌تواند اطلاعات ارزشمندی درباره وضعیت سلامت بدن ارائه دهد، از جمله:
- تشخیص کم‌خونی یا پلی‌سایتمی
- تشخیص عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی
- بررسی عملکرد مغز استخوان
- تشخیص بیماری‌های خونی مانند لوسمی یا ترومبوسیتوپنی
البته تفسیر نتایج باید همیشه توسط پزشک متخصص انجام شود، زیرا اعداد و مقادیر به‌تنهایی برای تشخیص کافی نیستند و باید با علائم بالینی و سایر آزمایش‌ها تطبیق داده شوند.
نکات مهم پیش از انجام آزمایش هماتولوژی
- نیازی به ناشتا بودن ندارد (مگر اینکه همراه با سایر آزمایش‌ها باشد).
- مصرف داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک یا ضدانعقاد باید به پزشک اطلاع داده شود.
- بهتر است قبل از نمونه‌گیری استراحت کوتاهی داشته باشید تا نتیجه دقیق‌تر شود.
پیشنهاد ویژه: خرید تجهیزات آزمایشگاهی به صورت حضوری و اینترنتی
جمع بندی
آزمایش هماتولوژی یا CBC، یکی از اصلی‌ترین آزمایش‌های خون است که به بررسی سلول‌های خونی و وضعیت سلامت بدن می‌پردازد. این تست ساده اما بسیار حیاتی، می‌تواند سرنخ‌های مهمی از بیماری‌های مختلف مانند کم‌خونی، عفونت یا اختلالات خونی به پزشک بدهد. اگر پزشک شما این آزمایش را تجویز کرده، نگران نباشید؛ این یک تست معمول برای ارزیابی وضعیت عمومی بدن است.
بیشتر بدانید: دستگاه هماتولوژی چند پارامتری مناسبه؟
سؤالات متداول:
۱. آیا برای آزمایش هماتولوژی باید ناشتا بود؟
خیر، معمولاً نیاز به ناشتا بودن ندارد مگر اینکه همراه با آزمایش‌های دیگر مثل قند یا چربی خون انجام شود.
۲. نتیجه آزمایش هماتولوژی بعد از چند ساعت آماده می‌شود؟
در بیشتر آزمایشگاه‌ها، نتایج طی ۲ تا ۴ ساعت آماده و قابل دریافت است.
۳. اگر مقدار WBC بالا باشد یعنی چه؟
افزایش گلبول سفید معمولاً نشان‌دهنده وجود عفونت یا التهاب در بدن است، اما گاهی می‌تواند دلایل دیگری مانند استرس یا مصرف داروها نیز داشته باشد.