آنچه خواهید خواند:
دمای محیط یکی از عوامل کلیدی در دقت نتایج آزمایش‌های بیوشیمی است. افزایش یا کاهش بیش از حد دما می‌تواند بر واکنش‌های آنزیمی، پایداری نمونه‌ها و عملکرد دستگاه‌ها اثر بگذارد و باعث خطا در نتایج شود.
آیا تا به حال پیش آمده که نتایج آزمایش بیوشیمی‌تان با علائم بالینی بیمار همخوانی نداشته باشد؟
در بسیاری از موارد، دلیل این تفاوت‌ها نه در نمونه‌گیری و نه در دستگاه، بلکه در دمای محیط آزمایشگاه است. حتی تغییر چند درجه‌ای در دما می‌تواند فعالیت آنزیم‌ها، پایداری معرف‌ها و دقت قرائت دستگاه‌ها را مختل کند.
در واقع، کنترل دمای محیط یکی از ساده‌ترین اما حیاتی‌ترین اقداماتی است که به‌طور مستقیم بر دقت و تکرارپذیری نتایج بیوشیمی اثر می‌گذارد.
پیشنهاد ویژه: خرید تجهیزات آزمایشگاهی
نقش دما در واکنش‌های بیوشیمیایی
- واکنش‌های بیوشیمیایی معمولاً به صورت آنزیمی انجام می‌شوند و سرعت این واکنش‌ها به دما وابسته است.
- در دمای پایین، واکنش‌ها کندتر می‌شوند و ممکن است نتیجه کمتر از مقدار واقعی ثبت شود.
- در دمای بالا، احتمال دناتوره شدن آنزیم‌ها وجود دارد که باعث توقف یا خطای واکنش می‌شود.
به همین دلیل اکثر دستگاه های بیوشیمی مانند اتوآنالایزر، مجهز به سیستم کنترل دما هستند تا دمای واکنش را در حدود ۳۷ درجه سانتی‌گراد ثابت نگه دارند.
تأثیر دمای محیط بر دستگاه‌های آزمایشگاهی
- دمای محیط نه‌تنها بر نمونه‌ها، بلکه بر عملکرد دستگاه‌ها هم اثر مستقیم دارد.
- افزایش بیش از حد دما باعث تغییر در ولتاژ یا حساسیت سنسورهای نوری می‌شود.
- رطوبت ناشی از گرما می‌تواند مدارهای الکترونیکی را دچار اختلال کند.
- در دمای پایین، سرعت واکنش‌ها و دقت قرائت‌ها کاهش پیدا می‌کند.
- بنابراین در بخش بیوشیمی باید دمای محیط بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد حفظ شود و تهویه مناسب وجود داشته باشد.
نگهداری نمونه ها و معرف‌ها در دماهای استاندارد
- یکی دیگر از عوامل حیاتی، نگهداری معرف‌ها (Reagents) و نمونه‌های سرم یا پلاسما در دمای مناسب است.
- معرف‌ها معمولاً در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد نگهداری می‌شوند.
- در صورت نگهداری در دمای بالاتر، ترکیبات فعال آن‌ها کاهش یافته و نتایج خطا خواهند داشت.
- نمونه‌ها نیز باید بلافاصله پس از نمونه‌گیری در یخچال قرار گیرند تا از تخریب متابولیت‌ها جلوگیری شود.
بیشتر بدانید: آموزش کار با آنالایزر بیوشیمی هیتاچی
کنترل کیفیت و کالیبراسیون منظم
برای اطمینان از صحت نتایج، انجام کالیبراسیون روزانه دستگاه‌ها و ثبت دمای محیط در فرم کنترل کیفیت ضروری است. در بسیاری از آزمایشگاه‌های معتبر، سنسورهای دیجیتال یا دیتالاگرها برای ثبت خودکار دما استفاده می‌شوند تا در صورت تغییر ناگهانی، هشدار لازم داده شود.
چک لیست کنترل دمای محیط آزمایشگاه
برای حفظ دقت نتایج و کاهش خطای ناشی از تغییرات دمایی، اجرای اقدامات زیر توصیه می‌شود:
- استفاده از دیتالاگر دما برای ثبت مداوم تغییرات محیط
- بازرسی روزانه ترمومتر اتاق و ثبت در فرم کنترل کیفیت
- نصب سیستم تهویه و خنک‌کننده پایدار در تابستان
- نگهداری یخچال‌ها در محیطی با تهویه مناسب و دور از منابع گرما
- بررسی دمای یخچال معرف‌ها (۲ تا ۸°C) به صورت روزانه
- انجام کالیبراسیون ماهانه تجهیزات دماسنجی
- گزارش فوری هرگونه تغییر غیرعادی دما به مسئول فنی
این چک‌لیست ساده می‌تواند از بروز خطاهای پرهزینه در نتایج آزمایش‌های بیوشیمی جلوگیری کند و استاندارد کاری بخش بیوشیمی را به سطح بالاتری برساند.
بیشتر بدانید: آموزش کالیبراسیون دستگاه بیوشیمی
جمع بندی
دمای محیط، یکی از فاکتورهای حیاتی در صحت نتایج آزمایش‌های بیوشیمی است. کنترل دقیق دما، نگهداری صحیح نمونه‌ها و کالیبراسیون منظم دستگاه‌ها، سه اصل طلایی برای اطمینان از دقت آزمایش‌ها محسوب می‌شوند.
بیشتر بدانید: دستگاه بیوشیمی چی خوبه؟
سؤالات متداول کاربران
1- دمای مناسب محیط برای بخش بیوشیمی چقدر است؟
بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد.
2- چرا دمای ۳۷ درجه برای واکنش‌های آنزیمی انتخاب شده است؟
چون دمای طبیعی بدن انسان است و بیشتر آنزیم‌ها در این دما بیشترین فعالیت را دارند.
3- اگر دمای آزمایشگاه بالاتر از حد استاندارد شود چه اتفاقی می‌افتد؟
ممکن است واکنش‌های شیمیایی سریع‌تر از حد معمول انجام شوند و نتایج غیرواقعی یا ناپایدار به‌دست آید.